تاریخ ایران

تاریخ ایران پیش از اسلام

اسناد و مدارک نشان می دهند که فلات ایران از زمان های قدیم مسکون بوده است. آثار به دست آمده نشان می دهد که در کنار رودخانه ها و چشمه ها و همچنین در کنار کوه های زاگرس و تپه سیلک کاشان، تپه حصار اقوام ایرانی زندگی می کرده اند.

آثار به دست آمده نشان می دهد که حدود دوازده هزار سال پیش، یعنی در دوران نوسنگی بدون سفال، در تپه ی تاریخی چغاگلان در نزدیکی شهر مهران استان ایلام، یکی از اولین خاستگاه های کشاورزی جهان بوده است. به نظر می رسد که آب و هوای مساعد و وفور محصولات، حس ابتکار و نوجویی را در مردمان آن دوران زنده کرده است.

آثار به دست آمده از سایت های باستان شناسی در دامغان، ترنگ تپه گرگان، هفت چشمه گرگان، تپه حسنلو، تپه مارلیک در رودبار و شوش، قدمتی معادل هزاره ی پنجم پیش از میلاد را نشان می دهند.

عیلامی ها

در هزاره ی سوم پیش از میلاد، در بخش های عظیمی از زاگرس در غرب، شامل لرستان و پیشکوه و پشتکوه و نیز در بخش های جنوبی از خوزستان تا کرمان تمدن ایلام (عیلامی) به وجود آمد و تا هزاره ی اول میلادی دوام یافت. پایتخت عیلامی ها شهر شوش بود که بعد ها پایتخت زمستانی هخامنشی ها شد.

عیلامی ها با دولت شهر های بین النهرین و با موهنجو دارو در کنار رودخانه سند ارتباط بازرگانی داشتند.

از دوران عیلامی ها در استان خوزستان؛ زیگورات چغازنبیل در شوش و نقش های روی سنگ در ایذه بر جا مانده است. عیلامی ها بخشی از آیین های نوروزی را اجرا می کرده اند. هم زمان با پادشاهی عیلامی ها در خوزستان، لولوئیها، گوتیها و کاسیها در منطقه کوه های زاگرس، و ماناییها در جنوب شرقی دریاچه ارومیه مستقر شدند. مهاجرت آریایی ها به فلات ایران در همین دوره آغاز شد.

آریایی ها

آریایی ها اقوام ماد، پارت و پارس بودند. قوم ماد در دره ها و جلگه های منطقه زاگرس (همدان کنونی)، قوم پارس در جلگه های جنوب زاگرس (فارس کنونی) و قوم پارت در جلگه های گرگان و خراسان ساکن شدند. در حدود ۲۵۰ سال پیش از میلاد، پارت ها از سمت خراسان به غرب و جنوب غربی ایران پیشروی کردند و امپراطوری پارت ها در تیسفون بنیاد نهادند. این امپراطوری تا ۲۲۴ سال پس از میلاد دوام یافت.

از زمان اتحاد اقوام آریایی تا تسلط اعراب بر ایران، چهارسلسله ی مهم یعنی مادها، هخامنشیان، اشکانیان و ساسانیان بر سرزمین آریایی فرمانروایی کردند.

هخامنشیان اولین امپراطوری ایران را با پیروزی بر مادها و تسخیر پایتخت آن ها در همدان کنونی به وجود آوردند. (۵۲۲- ۴۸۵پیش از میلاد) (یا ۵۵۰ پیش از میلاد اولین امپراطوری ایران بنا نهاده شد). پس از انقراض حکومت هخامنشی ها، سلسله ی سلوکی ها مدتی بر ایران تسلط یافتند که نتیجه ی آن آمیزش فرهنگ ایرانی با فرهنگ هلنی بود. در دوران اوج قدرت سلسله ها ی هخامنشی، اشکانی، و ساسانی بازرگانی با سرزمین های شرقی و غربی رونق یافت.

از طریق جنوب و بین النهرین به هندوستان می رفتند و ادویه ی هندوستان را به سرزمین های غربی می آوردند.

جاده ی ابریشم، به طول ۸۰۰۰ کیلومتر، که از چین تا استانبول در سواحل دریای مدیترانه ادامه داشت، از ایران می گذشت و موجب رونق بازرگانی بود.

از دوران هخامنشی، تخت جمشید و شهر پاسارگارد در دشت مرغاب استان فارس، که زمانی سرسبز و پرآب بوده، بر جا مانده است.

بنای تخت جمشید به فرمان داریوش اول هخامنشی شروع شد و تا اردشیر سوم هخامنشی ادامه یافت.

و شهر پاسارگارد یا پارسه محل کاخ در شمال تخت جمشید به فرمان کوروش در پنج ناحیه و به مساحت شش کیلومتر مربع ساخته شده است. پاسارگارد پایتخت کوروش بود و نام طایفه ی او را دارد. شهر پاسارگارد را معماران یونانی که به خدمت کوروش درآمده بودند ، بنا نهادند به همین دلیل سبک معماری یونانی درآن کاملا مشخص است. آرامگاه کوروش هم در پاسارگارد است.

سلسله‌ی سلوکی‌ها

سلوکی ها به مدت دو قرن و نیم حکومت کردند. که دراین دوره بیش از شصت و پنج سال از حکومت، بر ایران نیز فرمانروایی کردند. درسال ۳۲۳ پیش از میلاد اسکندر مرد و بیشتر متصرفات او در بخش آسیا به سلوکوس اول رسید. دراین دوره حکومت سلوکی ها بر ایران شروع می شود. آثار به جامانده از دوره ی حکومت سلوکی ها عبارت است از: معابد سلوکی ها در شهرهای استخر، کنگاور، خورهه، نورآباد و تخت جمشید. نقشه برجسته های دینور، نهاوند، شوش و تل زهاک.

خاندان اشکانی

پارت ها سلوکی ها را شکست دادند و چون اولین پادشاه نامش اشک بود این سلسله را اشکانیان نام گذاشتند.

سلسله‌ی ساسانیان

درسال ۲۲۵ میلادی، ساسانیان با پیروزی بر آخرین پادشاه پارت، حکومت تازه ای را به وجودآوردند که مدت چهارصد سال حکومت کرد و تا اواسط قرن هفتم میلادی دوام آورد. پایتخت ساسانیان شهر تیسفون در نزدیکی بغداد امروزی بود. و دین رسمی کشور در این دوره، دین زرتشت بود. در دوران ساسانیان، معماری شاخص ترین وجه هنر بود و آثار زیادی از این دوران باقی مانده است. از جمله ی این آثار غار شاپوراست که در چهار کیلومتری شهر بیشاپور شهرستان کازرون، قرار دارد. در دهانه ی غار مجسمه ی شاپور به ارتفاع هفت متردیده می شود که قدمتی ۱۷۰۰ ساله دارد، و از تراش ستون سنگی درون غار درست شده است ، این مجسمه هنوز سر پا است، فقط دست های مجسمه شکسته اند.

معبد آناهیتا در کازرون که با الهام از معماری دوره ی هخامنشی بنا شده بدون سقف ساخته شده است. جالب این است که معبد در عمق شش متری زمین است تا آب رودخانه ی شاپور به درون آن سرازیر شود. درواقع معبد بیشاپور پرستشگاه آب، یکی از عناصر چهار گانه ی منسوب به الهه ی ناهید می باشد. از آثار دیگر دوره ی ساسانیان قلعه ی فللک الافلاک است که در استان لرستان است. این قلعه در دوران ساسانیان قلعه ای نظامی حکومتی بوده است.

دراین دوران جنگ های فرسایشی فراوانی میان فرمانروایان محلی به وقوع پیوست که زمینه را برای تسلط اقوامی چون ترکان سلجوقی ، مغول ها و تیموریان که از آسیای مرکزی به ایران هجوم آورده بودند، فراهم ساخت. درنیمه ی اول قرن هفتم میلادی، با فروپاشی امپراطوری ساسانی ، ایرانیان اسلام را پذیرفتند.

سلسله‌ی صفویان

سلسله صفوی در سال ۹۰۷ هجری به وسیله شاه اسماعیل تاسیس شد و بعد از او در سال ۹۳۰ هجری شاه طهماسب به سلطنت رسید و به علل سیاسی پایتخت را از تبریز به قزوین منتقل کرد. سلسله ی صفویان از سال ۸۸۰ تا ۱۱۰۱ هجری خورشیدی، برابر با ۱۵۰۱ -۱۷۲۲ میلادی درایران فرمان روایی کردند. بنیان گذار سلسله ی صفوی شاه اسماعیل یکم بود و آخرین پادشاه این خاندان شاه سلطان حسین. تبریز، قزوین و سرانجام اصفهان پایتخت های سلسله ی صفویان بودند. دوره ی صفویه از مهمترین دوران تاریخ ایران به حساب می آید زیرا بعد از نابودی سلسله ی ساسانیان، اولین سلسله ی پادشاهی بود که توانست حکومت یکپارچه ای را در کشور ایجاد کند که مذهب تشیع درآن رسمیت یابد.

در دوران صفویه معماری گسترش یافت و در پهنای نقشه ی ایران در این دوره، سبک و شیوه ی جدیدی درهنر معماری اتفاق می افتد که تبلور آن درقزوین و در آخرین پایتخت سلسله ی صفویه یعنی اصفهان، در بنای پل ها، مدارس، کاروانسراها، مساجد، کلیساها، کاخ ها باغ ها دیده می شود.

میدان نقش جهان که در فهرست میراث ثبت شده ی یونسکو قرار دارد، کاخ چهل ستون، عمارت عالی قاپو، مسجد شیخ لطف الله، مسجد شاه، بازار، خیابان چهارباغ، سردرقیصریه، محله ی جلفا، سی و سه پل ، پل خواجو، سرای فتحیه (هتل شاه عباسی امروزی)، کاخ هشت بهشت از بناهای محل اقامت آخرین پادشاهان صفویه، منارجنبان از آثار باقی مانده از این دوره هستند. از آثار دوران صفویه در شهرهای دیگر ایران می توان به عمارت چهل ستون در قزوین ،و کاروانسراها و مساجد اشاره کرد.

دوران قاجاریان

با سقوط سلسله ی صفویان، حکومت های افشاریان و زندیان مدتی حاکم بودند.. در این دوره روس ها و انگلیسی ها در ایران نفوذ یافتند. مشخصه ی این دوران جنبش های اجتماعی تنباکو، انقلاب مشروطه، قیام جنگل، قیام شیخ محمد خیابانی است. آقا محمد خان قاجار، مدتی پادشاه شد و شهر تهران را پایتخت خود قرار داد.

دوران پهلوی اول

این حکومت نیز با حمایت انگلیسی ها کودتای رضا خان شکل گرفت و حدود بیست وچندسال دوام اورد پس از آن با تبعید رضا خان از سوی انگلیسی ها وی به جزیره ی موریس، انتقال و تا پایان عمر در آن جا زندگی کرد . پس از ان پهلوی دوم به سلطنت رسید. در دوره ی پهلوی دوم جنبش ملی شدن صنعت نفت و قیام ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ اتفاق افتاد و سرانجام درسال ۱۳۵۷ انقلاب اسلامی پدید آمد و حکومت سلطنتی پس از سی چند سال از میان رفت و حکومت ایران به جمهوری اسلامی کنونی تبدیل شد.